امر به معروف و نهی از منکر یک شهردار آمریکایی

دهه اول محرم دهه امر به معروف ونهی از منکر است . عاشورا و کربلا تجلی کامل احیاء این فریضه الهی توسط امام  زمان( سید الشهدا ) است . نتیجه پنجاه سال تعطیلی این فریضه الهی در جامعه اسلامی  این شد که عده ای به نام دین و دیانت امام معصوم و فرزندان پاکش  را در کربلا با آن قساوت قلب ذبح کردند وخاندان پاکش را به اسارت بردند .

حادثه ای که به تعبیر زیارت عاشورا مصیبتی بالاتر از آن برای اهل زمین و آسمان ها از ابتدای خلقت انسان نیامده و تا انتها هم نخواهد آمد.

معمولا در این ایام بازار جلسات احیاء امر به معروف و نهی از منکر  در ادارات و سازمان ها  گرم می شود  . همایش می گذارند ودر لزوم انجام آن تاکید می کنند . سهم ما هم از این جلسات می شود نوشتن چند تا حدیث یا مطلب بر روی پلاکارد یا بنری و نصب آن  در سطح شهر . بعد هم خدا را شکر می کنیم که الحمد لله به وظیفه شرعی و قانونی خود عمل کردیم !!!

 هفته گذشته در همایشی با همین موضوع دعوت داشتم.قبل از ورود به سالن همایش سری به روابط عمومی آن اداره زدم که اتاقش در کنار سالن همایش بود . چند کارتن کتاب که نتیجه جابجایی بود درآن  اتاق وجود داشت که منتظر چیدن در قفسه ها بودند .  با توجه به اینکه طبق معمول جلسات با نیم ساعت تاخیر شروع می شود برای اینکه بتوانم از وقت  استفاده کنم  به صورت کاملا اتفاقی یکی از کتاب ها را که رو بود برداشتم .

اسم کتاب ده گفتار شهید مرتضی مطهری (ره) بود .   به سرفصل ها نگاه کردم . یکی از آنها امر به معروف و نهی از منکر بود . سخنرانی استاد در تاریخ 2/10/1339در انجمن ماهنامه دینی ایراد شده بود که بعد ها به شکل کتاب ده گفتار در قالب یک مجموعه منتشر گردید .

جلسه طبق معمولا با 30 دقیقه تاخیر شروع شد . من در این مدت 30 دقیقه 15 صفحه از کتاب را مطالعه کردم . این بخش از کتاب تقریبا 30 صفحه بود . در طول سخنرانی افراد مختلف سعی می کردم که مطالعه کتاب را به احترام سخنران قطع کنم ولی وقتی  مطالب کتاب را که کاملا با موضوع همایش هماهنگ  بود  با مطالب ارائه شده که بعضا هیچ ربطی به همایش نداشت مقایسه می کردم تحریک می شدم که به مطالعه خود ادامه دهم . همایش که تمام شد مطالعه این 30 صفحه هم تمام شد . بعد از همایش غصه سراسر وجودم را گرفت . اگر بگویم سردرد گرفتم باور کنید . استاد شهید مرتضی مطهری در دهه 30 که نظام حاکم کاملا غیر دینی بود چنین بحث عمیق ، دقیق و کارشناسی را پیرامون مسئله امر به معروف و نهی از منکر مطرح می کند و من بچه مسلمان  حتی یک بار این کتاب را مطالعه نکرده بودم .یادم هست سال اول تحصیل در دانشگاه نمایشگاه کتابی  بر پا شده بود و من در آن نمایشگاه یک دوره کامل آثار استاد شهید  مطهری را به قیمت 50 هزار تومان خریدم وفقط کتابخانه خود را با آنها تزئین کردم .

یک بخش ازمبحث امر به معروف و نهی از منکر  کتاب چون دقیقا مرتبط با کارم بود خیلی خیلی نظرم را جلب کرد  .

متن کامل این بخش را در ادامه مطلب مطالعه کنید تا متوجه شوید به تعبیر شهید مطهری  شهرداریکی از شهرهای ایالت فلادلفیا چه راه منطقی و عملی  را برای اجرایی کردن  امر به معروف و نهی از منکر جامعه زنان  درگیر به پدیده  قمار انتخاب کرده است .

دو آسیب جامعه زنان کشورمان  را از نظر استاد در دو پاراگراف زیر مطالعه کنید .

((از قدیم در میان ما معروف است که زنها زیاد غیبت می‏کنند . الان هم‏ زنهای قدیمی و محجبه در عین اینکه اهل نماز و روزه و مسجد و عبادت هستند زیاد غیبت می‏کنند . چرا ؟ زیرا محیط خانوادگی قدیمی ما با آن سبکی که‏ بود طوری است که زن و بیچاره اگر غیبت نکند حرف دیگر و کار دیگر ندارد . اهل علم و معرفت و کتاب که نیست . اهل هنر و کاردستی و صنعت که‏ نیست . در حال فراغت از زحمات خانه سرگرمی دیگری ندارد جز اینکه دور هم جمع شوند و غیبت کنند . روح بالاخره غذا می‏خواهد . وقتی غذای صحیح‏ نرسید ، از گوشت مرده تغذیه می‏کند . « ا یحب احدکم ان یأکل لحم اخیه‏ میتا »))

((همچنین امروز در محیط زنهای متجدد و فرنگی ماب ما بیماری دیگری وجود دارد و آن بیماری هوسبازی و ولو بودن در حاشیه خیابانها و پیروی مفرط از مد پرستی و اسراف و تجمل است ، بطوری که در اخبار روزنامه‏ها می‏خوانیم‏ که اروپائیان اعتراف دارند که در این امور زنهای ایرانی در جهان درجه‏ اول‏اند . این را هم می‏خواهیم با زبان و موعظه و یا ملامت و طعنه علاج کنیم‏ و البته با این وسائل چاره‏پذیر نیست . اگر روزی توفیق پیدا کنیم که عملا در فکر چاره‏جوئی بیفتیم و منطق را در امر به معروف و نهی از منکر دخالت‏ دهیم همه این مشکلات به خوبی و آسانی حل می‏شود ))

در حال حاضر تکلیف سازمانی  ما  نصب  چند بنر با موضوع امر به معروف و نهی از منکر است که اگر انجام دهیم  خوب و اگر انجام ندهیم دچاراشکال  هستیم . نگاهی که مغز متفکر جهان اسلام آن را 50 سال پیش نقد کرده است .  

اما  اگر بخواهیم  در راه های عملی گام برداریم  باید  منتظرهزاران  وصله ناجور از طرف ....... باشیم  

 که برای مثال

چرا باید دختران نراق در ایام عید  به عنوان راهنمای گردشگری  شهر فعال باشند ؟

جشنواره ساخت جوزقند به چه دردی می خورد ؟

احیاء صنایع دستی و کارگاه های تولید قالی ، گلیم و قدک چه دردی را دوا می کند ؟

 نمایشگاه عبرت های عشورایی به چه دردی می خورد ؟

و.......................

به همه دوستان توصیه می کنم حتما ادامه مطلب را مطالعه کنند تا دچارسوءتفاهم نگردند .

منطق یا تعبد

مطلب دیگر که آن خیلی مهم است اینست که ما در اجراء امر به معروف و نهی از منکر ، منطق را دخالت نمی‏دهیم ، در صورتی که هر کاری منطقی‏ مخصوص به خود دارد که کلید آن کار است
عرض کردم چیزی را که ما خوب شناخته‏ایم و بیش از اندازه برایش اثر قائل شدیم زبان بود نه عمل ، در عمل هم توجه به عمل فردی بود نه اجتماعی‏

اکنون می‏گویم چیزی که بیش از هر چیز دیگر مورد غفلت است دخالت منطق‏ است در این کار . مقصود اینست که در کار معروف و منکر باید تدابیر عملی اندیشید و باید دید چه طرز عملی مردم را نسبت به فلان کار نیک‏ تشویق می‏کند و مردم را از فلان عمل زشت باز می‏دارد

چندی پیش در یکی از روزنامه‏های عصر مقاله‏ای خواندم تحت عنوان " خروارها پند و نصیحت " . در آن مقاله بعد از آنکه نوشته بود که در کشور ما خروارها پند و نصیحت به صورتهای مختلف ولی بی‏اثر است این مثل را ذکر کرده بود : " یک جو درمان بهتر از صد خروار نسخه است " . بعد نوشته بود : " چندین سال پیش در یکی از شهرهای کوچک واقع در ایالت‏ فیلادلفیا ( امریکا ) زنها مبتلا به قمار بازی شده بودند . ابتدا کشیشها و روزنامه نویسها و خطباء و فصحاء تا می‏توانستند راجع به بدی قمار خصوصا برای زنها گفتند و نوشتند ، ولی مثل همین حرفهای خودمانی مانند گردو روی‏ گنبد سر خورد و پائین افتاد و به جائی نرسید ، تا آنکه شهردار محل به فکر افتاد یکی دو تا باشگاه و نمایشگاه هنری زنانه دایر کند و سرگرمیهای مناسب در آنجا فراهم نماید ، از قبیل نمایش بچه‏های چاق‏ و تندرست و جایزه دادن به مادران کاردان ، و از قبیل کارهای دستی و غیره‏ ، که هر کدام برنامه و ترتیبات خاصی داشت و مردم را سر ذوق می‏آورد .

دو سه سالی از این جریان گذشت که زنهای آن شهر به کلی قمار را فراموش‏ کردند "
این را می‏گویند چاره عملی و تدبیر عملی . این ، معنای دخالت دادن منطق‏ و تدبیر است در مبارزه با منکرات . اگر آنها می‏خواستند به موعظه‏ها و خطابه‏های کشیشان و مقاله‏ها و روزنامه‏ها قناعت کنند می‏بایست برای همیشه‏ بنشینند و مثل ما بگویند : گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من آنچه البته به جائی نرسد فریاد است از قدیم در میان ما معروف است که زنها زیاد غیبت می‏کنند . الان هم‏ زنهای قدیمی و محجبه در عین اینکه اهل نماز و روزه و مسجد و عبادت هستند زیاد غیبت می‏کنند . چرا ؟ زیرا محیط خانوادگی قدیمی ما با آن سبکی که‏ بود طوری است که زن و بیچاره اگر غیبت نکند حرف دیگر و کار دیگر ندارد . اهل علم و معرفت و کتاب که نیست . اهل هنر و کاردستی و صنعت که‏ نیست . در حال فراغت از زحمات خانه سرگرمی دیگری ندارد جز اینکه دور هم جمع شوند و غیبت کنند . روح بالاخره غذا می‏خواهد . وقتی غذای صحیح‏ نرسید ، از گوشت مرده تغذیه می‏کند . « ا یحب احدکم ان یأکل لحم اخیه‏ میتا »

پاورقی : 1 - سوره حجرات ، آیه . 12

در حدیث راجع به غیبت وارد شده که « الغیبة ادام کلاب النار » ( 1 ) غیبت ، خورش سگهای جهنم است‏ . ما تاکنون هر چه خواسته‏ایم جلو این عمل را بگیریم از راه موعظه و زبان‏ بوده ، در فکر چاره عملی و تدبیر منطقی نبوده‏ایم ، قهرا بلا اثر مانده ، بعد بجای آنکه خودمان و طرز عمل خودمان را متهم نمائیم زنهای بیچاره را متهم کرده‏ایم که جنس آنها چنین و چنان است

همچنین امروز در محیط زنهای متجدد و فرنگی ماب ما بیماری دیگری وجود دارد و آن بیماری هوسبازی و ولو بودن در حاشیه خیابانها و پیروی مفرط از مد پرستی و اسراف و تجمل است ، بطوری که در اخبار روزنامه‏ها می‏خوانیم‏ که اروپائیان اعتراف دارند که در این امور زنهای ایرانی در جهان درجه‏ اول‏اند . این را هم می‏خواهیم با زبان و موعظه و یا ملامت و طعنه علاج کنیم‏ و البته با این وسائل چاره‏پذیر نیست . اگر روزی توفیق پیدا کنیم که عملا در فکر چاره‏جوئی بیفتیم و منطق را در امر به معروف و نهی از منکر دخالت‏ دهیم همه این مشکلات به خوبی و آسانی حل می‏شود

اگر می‏خواهید بدانید که در متن دستورات اسلامی به دخالت دادن منطق در امر به معروف و نهی از منکر توجه شده ، به این نکته توجه کنید : فقهاء عموما به استناد اخبار و احادیث گفته‏اند که یکی از شرائط امر به معروف‏ و نهی از منکر احتمال تأثیر است

احتمال اثر یعنی احتمال نتیجه دادن . هر حکمی مصلحتی دارد : نماز مصلحتی دارد ، روزه مصلحتی دارد ، وضو مصلحتی ، امر به معروف و نهی از منکر هم مصلحتی دارد .

مصلحت این کار اینست که طرف به سخن یا عمل ما ترتیب اثر بدهد . پس معنای احتمال تأثیر اینست که احتمال بدهی‏ مصلحت تشریع این حکم بر سخن یا عمل تو مترتب بشود

حال از شما سؤال می‏کنم که چرا در مورد نماز نگفته‏اند اگر احتمال می‏دهی‏ این نماز در تو اثر داشته باشد و آن مصلحتی که در نماز هست مترتب می‏شود بخوان ، و اگر احتمال نمی‏دهی نخوان ؟ و همچنین درباره وضو و روزه و حج و غیره برای این که آنها تعبدی محض می‏باشند . ما نمی‏توانیم عقل خودمان را در کیفیت آنها و در این که باید بکنیم یا نباید بکنیم و چه جور بکنیم‏ دخالت بدهیم . ولی امر به معروف و نهی از منکر از کارهائی است که‏ ساختمان و کیفیت ترتیب آن و اینکه در کجا مفید است و به چه شکل مفید است و مؤثر است و بهتر ثمر می‏دهد و بار می‏دهد و نتیجه می‏دهد ، همه را شارع در اختیار عقل ما و فکر ما و منطق ما گذاشته است . عرض کردم صاحب‏ جواهر هم می‏گوید : در همه موارد ، یگانه چیزی را که باید در نظر گرفت‏ اینست که به چه نحو و به چه شکل و با چه کیفیت و چه وسیله ، به هدف و مقصود نزدیک می‏شویم

اگر این مطلب را خوب بفهمیم طرز فکر ما در فهم اخبار و احادیث امر به معروف و نهی از منکر عوض می‏شود و بسیاری از تعارضهائی که خیال‏ می‏کنیم بین ادله این اصل در بعضی خصوصیات وجود دارد مرتفع می‏شود . فعلا نمی‏توانیم بیش از این در اطراف این مطلب صحبت بکنم زیرا وقت گذشته‏ است.

خلاصه اینکه اگر ما راستی می‏خواهیم این اصل فراموش شده را زنده کنیم‏ باید مکتبی و روشی به وجود آوریم عملی ( نه زبانی فقط ) و در عین‏ حال اجتماعی ( نه انفرادی ) و در عین حال منطقی و مبتنی بر اصول علمی علم‏ النفسی و اجتماعی .

در این وقت است که صد در صد امید موفقیت هست این نکته را هم بگویم در خاتمه عرایضم : غالبا وقتی که اسم امر به‏ معروف و نهی از منکر برده می‏شود گفته می‏شود : ای آقا ! مگر می‏گذارند ؟ ! مگر می‏شود امر به معروف و نهی از منکر کرد ؟ ! موانع زیادی هست من بر عکس معتقدم که یگانه چیزی که در هیچ زمانی ممکن نیست به طور کلی جلو آن را گرفت و هیچ قدرتی نمی‏تواند به کلی از او جلوگیری کند همین‏ امر به معروف و نهی از منکر است . البته اگر مقصود از امر به معروف و نهی از منکر تنها گفتن و جنجال کردن و بعد هم اعمال زور و فشار باشد ممکن‏ است موانعی پیش بیاید ، ولی عرض کردم اساس امر به معروف و نهی از منکر نیکوکاری است . مگر ممکن است کسی بخواهد از خود گذشتگی کند و خود را در خدمت خلق خدا قرار دهد ، بخواهد خودش خوب باشد و به مردم خوبی‏ کند و آنگاه قدرتی بتواند جلو خوبی خود او یا خوبی کردن او را بگیرد ؟ ! مگر می‏شود به مردم گفت خوب نباشید و به مردم خوبی نکنید ؟ ! به هر حال اینست اصل مقدس امر به معروف و نهی از منکر ، و آن بود و هست طرز مواجهه ما با این اصل مقدس که کار به اینجا کشیده که نه تنها در جامعه ما متروک شده ، در افکار ما نیز مسخ شده و تغییر شکل داده است‏ .

راستی هیچ تاکنون در اطراف این مسئله فکر کرده‏اید که چرا ما در تاریخ اسلام از هر طبقه‏ای شخصیتهای مبرز داشته‏ایم : ادباء بزرگ داشته‏ایم‏ ، حکماء بزرگ داشته‏ایم ، فقهاء بزرگ داشته‏ایم ، شعراء بزرگ داشته‏ایم ، وعاظ و خطباء بزرگ داشته‏ایم ، و کتاب و نویسندگان بزرگ داشته‏ایم ، منجمین و ریاضیون بزرگ داشته‏ایم ، سیاستمداران بزرگ داشته‏ایم ، صنعتگران و هنرمندان بزرگ داشته‏ایم ، ولی مصلحین نداشته‏ایم و از این‏ جهت ما خیلی فقیریم . البته کم و بیش " مصلح " در میان ما ظهور کرده‏ اما نه آن اندازه که انتظار می‏رود ، با اینکه ما اصلی در اسلام داریم به‏ نام اصل امر به معروف و نهی از منکر . این اصل می‏بایست مصلحین زیادی به‏ وجود آورده باشد . البته نباید انتظار داشت که به همان اندازه که مثلا ادیب یا حکیم یا فقیه یا منجم و ریاضیدان داشته‏ایم می‏بایست مصلح‏ اجتماعی و دینی داشته باشیم . " مصلح " یک نبوغ و شخصیت و عمق نظر و دوراندیشی و گذشت دیگری لازم دارد و قهرا عزیز الوجودتر و قلیل الوجودتر است ، ولی فکر می‏کنم به همان نسبت هم که بسنجیم باز نداشته‏ایم . چرا ؟ این سؤالی است که فعلا برای من مقدور نیست که بتوانم جوابی به آن بدهم
اینقدر مصلح نداشته‏ایم و سخن از اصلاح کمتر شنیده‏ایم که فکر نمی‏کنیم این‏ هم یک شأن بزرگی است و شایسته مردان بزرگ است . اگر به ما بگویند امیرالمؤمنین یا سید الشهداء سلام الله علیهما مردی بود حکیم ، همه ، معنای این کلمه را می‏فهمیم و این را مدحی برای آن حضرت می‏شماریم . و همچنین است اگر بگویند مردی بود فقیه و عارف به احکام الهی ، یا بگویند مردی بود خطیب و فصیح و بلیغ .

ولی اگر بگویند مصلح بود ، چیزی از این‏ کلمه نمی‏فهمیم و چندان به نظر ما مهم نمی‏آید ، در صورتی که از همه شؤون بالاتر همین است ، و خودشان هم همین اسم و همین‏ شأن را برای خود پسندیده‏اید
علی علیه السلام می‏فرماید " « اللهم انک تعلم انه لم یکن الذی کان منا منافسة فی سلطان ، و لا التماس شی‏ء من فضول الحطام ، و لکن لنرد المعالم‏ من دینک ، و نظهر الاصلاح فی بلادک ، فیأمن المظلومون من عبادک ، و تقام‏ المعطلة من حدودک » " ( 1 ) خدایا تو می‏دانی من نه در پی ریاست و زعامت و حکومتم و نه طالب مال و ثروت دنیا ، من فقط مردی مصلح می‏باشم‏ ، می‏خواهم نشانه‏های از بین رفته دین را برگردانم و در بلاد تو اصلاحی به‏ عمل آورم تا ستمدیدگان در امان قرار گیرند و حدود تو جاری شود.

سید الشهداء سلام الله علیه در وصیتی که هنگام حرکت نوشت و به برادرش‏ محمد ابن حنفیه داد می‏نویسد : « انی ما خرجت اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما ، انما خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی » ( 2 ) من برای هوا و هوس‏ قیام نکردم . من مردی اخلالگر و ستمگر نیستم . فلسفه قیام من و نهضت من‏ اصلاح طلبی است . من مردی مصلح می‏باشم